Als smaakmaker op de “Dag v/h DKO” op zaterdag 26 februari 2011, dit jaar in het teken van “Lof de Zotheid”, vertoonde de academie voor beeldende kunst van Mortsel op woensdag 23-02 de film “A woman under the influence” (1974) van John Cassavetes. Leraar en filmliefhebber, Erik Nagels, schreef onderstaande toelichting.
De Lof der Zotheid. Het landelijk thema van de Academies voor beeldende Kunst dit jaar in Vlaanderen. We zijn dadelijk enthousiast. Vaagweg voelen we vele interpretaties. We zien de mogelijkheden van gekke bekken. Maar mag het iets meer zijn? Mag het iets dieper?
De Lof der Zotheid. Van Erasmus. Een zotternij, een speelse bezinning over de zeden en gewoonten van zijn tijd, eigenlijk een cabarettekst avant la lettre, geschreven in één week in 1509 in Engeland. Opgedragen aan zijn vriend, de humanist Thomas Morus. In het Latijn, het Engels van die tijd. De volgende eeuw worden in heel Europa vertalingen gemaakt. In 1560 verschijnt het in het Nederlands. En in 1676 maakt Hans Holbein de Jonge, er kolderieke gravures bij.
De rechtstreekse en onrechtstreekse invloed is voor de eeuwen die komen, enorm. Onverwacht, verbazend, niet in het minst voor Erasmus zelf. Thomas Morus brengt zijn Utopia kort erna uit en de reformatie verspreidt zich over Noord Europa.
De Lof der Zotheid is dan ook de eerste proeve van moderne maatschappijkritiek.
De ik-persoon is de Zotheid, een personage dat een lofrede op zichzelf houdt. Zoals de Zotheid alleen dat kan. Zijn betoog getuigt van gortdroge humor. Hij stelt zich voor aan de mensen en bewijst dat niet de pompeuze ernst van de overheden de wereld beheerst maar hij!
Hij bestuurt de minder achtenswaardige delen van het lichaam, het genot komt van hem, kindsheid en ouderdom zijn staten van genade aan hem verwant. Zotheid verlengt de jeugd en weert de ouderdom. De vrouw is zotheid. _Hier wil ik er wel op wijzen dat ik wel degelijk aan het citeren ben_.Zotheid bevordert vriendschap, creëert huwelijken. Zelfzucht is de zuster van de Zotheid, samen met de pluimstrijkerij. Zotheid is de oorzaak van oorlog. Het volk luistert liever naar onzin dan naar zin; kunsten en wetenschappen komen voort uit ijdele roemzucht. Zotheid maakt het leven draaglijk, dwazen en zotten zijn gelukkiger dan wijzen, de zotheid schenkt zijn zegen aan iedereen zonder onderscheid, hoe verder weg van de mens hoe gelukkiger de dieren, en tenslotte: zotheid leidt tot wijsheid. En van daaruit gaat Erasmus ertoe over om alle beroepen aangetast door de Zotheid te analyseren, beginnende bij taalmeesters en dichters en eindigend bij de paus. Eén waanzinnige caranavalstoet vol bizarre gedragingen die zijn stelling bewijst en die bijzonder eigentijds oogt.
In die stoet kadert de film van vanavond: A woman under the influence.
In een regie van John Cassavetes.
De film vertelt het verhaal van Mabel en Nick Longhetti die in Los Angeles leven. Hij werkt hard en zij zorgt voor de kinderen. Mabel probeert haar rol te spelen maar ze begint vreemd gedrag te vertonen. Na een tijdje wordt ze geïnterneerd en krijgt een behandeling. Nick blijft alleen met zijn 3 kinderen en probeert evenmin succesvol de rol te spelen die de maatschappij van hem verwacht.
In 1974 uitgebracht in America. John Cassavetes leefde in onmin met de grote studio’s, vond dat die met geijkte voorspelbare codes en verhaallijnen kwamen, en de acteur als een zetstuk in een grote machine zagen. Wat waar was. Men keek met afgunst naar de Europese film, men praatte over de Italianen, de Fransen, de Zweden, maar men kon de Hollywoodstempel niet loslaten.
Cassavetes begon op zichzelf. Bij deze film zegden mogelijke producenten: “Wie geeft nu geld aan een film over een middleaged woman who gets nuts?” Cassavetes nam een hypotheek op zijn huis en Peter Falk, de mannelijke hoofdrolspeler investeerde 500 000 dollar omdat volgens hen deze film absoluut moest gemaakt worden.
Het idee kwam van Gena Rowlands, de vrouwelijk hoofdrol en echtgenote van Cassavetes. Ze wou absoluut iets maken over de maatschappelijke positie van de moderne vrouw van toen en van haar vervreemding van haar echte gevoelens. Toen het toneelstuk vorm kreeg werd het duidelijk dat je als acteur zo’n intensiteit niet avond aan avond op de planken kon opbrengen en daarom zou het een film worden.
Cassavetes geloofde in het zogenaamde ‘method’acting van Lee Strassberg. Het idee was om als acteur het personage en zijn gevoelens in U op te roepen en door improvisaties uit te bouwen, eerder dan enkele uiterlijkheden te imiteren.
Dat gevoel van authenticiteit in het acteren was trouwens in die dagen iets waar iedereen mee bezig was. Ook hier in het Amsterdams Werktheater met Joop Admiraal en Peter Faber ging men net zo goed uit van hoogst persoonlijke improvisaties. De acteur was de belangrijkste creator. Door de filmische aanpak rond de acteur te schikken kreeg je een bijna beangstigend gevoel van echtheid en herkenning. Een soort hyperrealisme in gevoelens.
Hier draait de filmtaal van Cassavetes rond. Hij gebruikt bewust een filmvocabularium dat met de toen pas ontwikkelde handcamera, dicht op de huid van de acteurs gaat zitten ipv dat de acteur naar de camera moet spelen. Hij neemt direct geluid op, soms met opdringerige achtergrondgeluiden en dooreenpraten , zodat je gedwongen wordt om naar de beelden en de lichaamstaal te kijken.
Hij creëert ruimte voor de acteur met long-take-opnames, niet geknipt en onderbroken. Ook vertrekt hij niet van een tekst van een auteur, maar werkt hij in groep aan een scenario, samen met de acteurs. Hierover zegt hij: “Mijn films ontstaan uit de personages terwijl meestal de personages uit het verhaal ontstaan”.
Hij gebruikt vaak het open einde als stijlfiguur, zodat je als toeschouwer voelt dat het leven op dezelfde manier eindeloos voortkabbelt.
Hij werkt aan een intuïtieve maar maniakaal afgewerkte montage die
het gevoel van echtheid moet verhogen in plaats van het in Hollywood gebruikelijke swingende in steno vertelde verhaal.
Je zal zien hoe deze weldoordachte filmische melange werkt en hoe we mee verward zijn, mee gegêneerd zijn en mee onbegrijpend en herkennend naar onszelf zitten kijken.
En dat is voor ons, regisseurs van het stilstaande beeld een les. Je moet je beeldende middelen kiezen in functie van de kijksensatie die je wil bereiken.
Nog wat informatie:
Cassavetes bleef in America ‘ne moeilijke speciale’ maar Under the Influence werd de eerste film die onafhankelijk gedistribueerd werd zonder de grote cinema huizen. In Europa kreeg hij verschillende filmprijzen. En toen Richard Dreyfuss in een beroemde TVshow the Mike Douglas show zei dat het voor hem een ongelofelijke, verwarrende, donkere, brilliante, droevige en ontroerende film was die hij ooit gezien had kreeg hij toch een tweede carrière.
In 1990 werd hij op overheidskosten gerestaureerd en gerangschikt bij de cultureel 50 belangrijkste films van Amerika.
Voor John Cassavetes echter kwam die erkenning te laat. Hij dronk zich in 1989 dood.
Veel intens kijkgenot !
Erik Nagels
Geen opmerkingen:
Een reactie posten