STUDIEREIS ZONDAG 2 DECEMBER 2018 DEN HAAG: ALEXEJ VON JAWLENSKI - WASSENAAR: RETROSPECTIEVE ARMANDO

STUDIEREIS ZONDAG 2 DECEMBER 2018
DEN HAAG: ALEXEJ VON JAWLENSKI
WASSENAAR: RETROSPECTIEVE ARMANDO

ALEXEJ VON JAWLENSKY. EXPRESSIONISME EN DEVOTIE. GEMEENTEMUSEUM DEN HAAG


 

Vrouwenkop, 1911

Ver voordat in de westerse wereld spirituele en esoterische stromingen als new age en mindfulness populair worden, combineert Alexej von Jawlensky (1864-1941) met een open levenshouding het beste uit verschillende religieuze stromingen. De van oorsprong Russische kunstenaar ontwikkelt zich in München tot één van de belangrijkste Duitse expressionisten.
Gemeentemuseum Den Haag presenteert Jawlensky’s rijke oeuvre van landschappen, stillevens en portretten in een groot overzicht waarbij de nadruk ligt op de invloed van zijn spirituele beleving. In samenwerking met het Alexej von Jawlensky-archief in Zwitserland wordt voor het eerst ook uitgebreid aandacht besteed aan zijn liefde voor de muziek en de inspiratie die hij daarin vond.

Vriendschap en kruisbestuiving in München

 

Landschap Murnau, 1909

Na zijn afstuderen aan de kunstacademie in 1896 verlaat Jawlensky St. Petersburg om samen met zijn mecenas Marianne von Werefkin – een succesvol schilder- door Europa te reizen. Ze bezoeken ook Nederland. Hetzelfde jaar vestigen ze zich in München, in die tijd hét kunstcentrum van het noorden. Hier leert Jawlensky onder meer Kandinsky kennen, met wie hij een levenslange vriendschap zal onderhouden. Belangrijk is ook zijn ontmoeting met de Nederlandse monnik Willibrord Verkade die hem de ogen opent voor het laten samengaan van gevoel en waarneming. In de jaren die volgen leert Jawlensky het werk van Van Gogh, Gauguin en Matisse kennen waardoor hij zeer geïnspireerd raakt. Belangrijk zijn ook  de kunstenaars Werefkin, Kandinsky en diens partner Gabriele Münter. Met hen komt hij in de zomer van 1908 in het Duitse Murnau los van de academische tradities en impressionistische invloeden en leggen ze met hun emotioneel geladen landschappen de basis van het lyrisch expressionisme. Jawlensky’s werk is regelmatig op tentoonstellingen te zien en hij maakt kennis met Rudolf Steiner, de grondlegger van de antroposofie.

Later gaat hij zich ook verdiepen in de yogaleer. Jawlensky onderhoudt ook nauwe contacten met Wassily Kandinsky en Franz Marc, die onder de titel Der Blaue Reiter met publicaties en tentoonstellingen bezig waren. De internationale groep ontwerpt een nieuwe kunst voor de toekomst: felle kleuren in combinatie met decoratieve patronen, lijnvoering en ritme voeren de boventoon. Kunst wordt een expressie van pure emoties. Jawlensky gaat krachtige, monumentale portretten schilderen. Zijn Vrouwenkop uit 1911 is een van de publiekslievelingen uit de collectie van Gemeentemuseum Den Haag. Het gezicht is opgebouwd uit rood en blauw en de geelgroene ogen van de vrouw verbeelden een heftige gemoedstoestand.

Isolement in oorlogstijd en de weg naar abstractie

 

Heilandsgesicht Erwartung 1917

Tot zijn grote verdriet moet hij drie jaar na het schilderen van Vrouwenkop vanwege de Eerste Wereldoorlog Duitsland verlaten. In Zwitserland vindt hij een veilig verblijf; met Werefkin, vriendin Helene en hun zoon Andreas komt hij terecht in Saint-Prex aan het meer van Genève. Een klein kamertje wordt zijn atelier. Als een monnik in zijn ‘cel’ schildert hij telkens weer het uitzicht uit zijn enige raam en ontstaan zijn eerste Variationen: landschappen in heldere kleurvlakken op klein formaat. Wanneer hij Saint-Prex verlaat, blijft hij doorwerken aan deze serie steeds abstracter wordende landschappen. Ook zijn vrouwenkoppen gaat hij steeds meer vereenvoudigen. Deze “Mytische Köpfe” kijken de toeschouwer aan met grote ogen en zwarte pupillen. Het meditatieve aspect van de herhaling vormt een belangrijke spirituele impuls voor Jawlensky en het seriematige is een rode draad in zijn oeuvre. Wanneer hij door zware artritis wordt getroffen en verlamd raakt aan vingers en ellebogen, wordt hij gedwongen tot een nieuwe werkwijze: hij schildert met gestrekte armen en zijn penseel tussen zijn handen vastgeklemd. Zo ontstaan tussen 1934 en 1937 ongeveer duizend Meditationen, die ook klein van formaat zijn, vaak niet groter dan 18x13 cm.. Zijn zoektocht naar het mystieke, die in 1917 begon en zich manifesteerde in Mytische Köpfe en Heilandgesichter, komt in deze kleine werken tot een hoogtepunt.  Tot een paar jaar voor zijn dood blijft hij werken aan zijn Meditationen en bloemstillevens. Voor het eerst zijn in deze tentoonstelling een reisicoon, verschillende miniaturen en een Madonna-figuur uit het vroegere bezit van de schilder te zien. De tentoonstelling zal ook de betekenis van muziek voor Jawlensky's werk verkennen en presenteren op basis van archiefdocumenten.

De tentoonstelling is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met het Alexej von Jawlensky-archief in Zwitserland en Museum Wiesbaden, dat de grootste collectie Jawlensky in de wereld beheert. Voor de tentoonstelling wordt tevens samengewerkt met musea in Düsseldorf, Chemnitz, Saarbrücken, Bern en Edinburgh.

ARMANDO. MUSEUM VOORLINDEN, WASSENAAR

Directeur Suzanne Swarts: “We waren voornemens in 2019 met Armando zijn 90ste verjaardag te vieren. Het overlijden van Armando heeft ons allen geraakt. Wij willen niet langer wachten met deze tentoonstelling die een groot eerbetoon aan de kunstenaar zal zijn. Dit is het moment om het indrukwekkende oeuvre van dit iconische multitalent te delen met het publiek.”
 

Armando is één van de belangrijkste naoorlogse kunstenaars van Europa. Decennia lang werkte Armando aan zijn zeer persoonlijke en veelzijdige beeldende en literaire oeuvre. Zijn handschrift is expressief, zijn schilderijen pasteus en zijn sculpturen met veel kracht opgebouwd.
De kunstenaar is naast beeldend kunstenaar en schrijver bekend geworden als dichter, violist, acteur, journalist, film-, televisie- en theatermaker. Het ongemakkelijk samengaan van schoonheid en kwaad, melancholie en (on)macht zijn terugkerende thema’s in Armando’s oeuvre.

De wortels van Armando’s kunstenaarschap liggen, zoals hij zelf verklaarde, in zijn jeugd, in de Tweede Wereldoorlog. Hij groeide op nabij Kamp Amersfoort, een Duits doorvoerkamp, en als jongen stond hij langs de weg te kijken hoe de gevangenen vanaf het treinstation naar de barakken werden gebracht. Hij was gefascineerd door hun lot, door de manier waarop deze mensen hun wil was ontnomen – maar later besefte hij dat hetzelfde eigenlijk gold voor de jonge Duitse bewakers die de gevangenen begeleidden. Deze gebeurtenis, en andere uit die jaren (in zijn literaire werk duikt regelmatig de suggestie op dat hij in de oorlog zelf iemand zou hebben vermoord) vormden het fundament van Armando’s latere wereldbeeld waarin hij gefascineerd is door thema’s als beheersing en lotsbestemming – wat prachtig wordt samengevat in de klassieke, door hem zelf bedachte term ‘schuldig landschap’.

 

Schuldig Landschap

Twee elementen komen in zijn werk steeds terug: een fascinatie voor de verhevigde, geconcentreerde realiteit die bij uitstek opduikt in oorlogssituaties, en een krachtig verlangen het lot in eigen hand te nemen. Het maakte Armando’s werk romantischer dan dat van zijn tijdgenoten, en wars van iedere mode. Armando leek zich van niemand iets aan te trekken, en groef daarbij bijna terloops zo diep in de menselijke psyche dat zijn werk vaak als ongemakkelijk en confronterend wordt ervaren – ook al omdat hij nooit de uitweg bood van het moralisme. Voor Armando waren zelfs de meest tragische beelden en gebeurtenissen in de eerste plaats feiten.

Voorlinden toont in samenwerking met de Armando Stichting een groots overzicht met werk vanaf de Nul-periode uit de jaren zestig tot en met zijn laatste werken

PRAKTISCH 

Datum: ZONDAG  2 DECEMBER 2018.

Vertrek: 08h15 hoek Pulhoflaan – Grote Steenweg Berchem (halte tram 7 en 15)

Terug: omstreeks 18h30

Inschrijven: dinsdag 20 november 2018 vanaf 08h00. Enkel via de Konsepttelefoon: 0473 93 86 71.

Stuur bij voorkeur een sms met je naam en telefoonnummer. Je kan ook een boodschap inspreken met vermelding van je naam en telefoonnummer. Konsept zal je dan zo snel mogelijk contacteren.

Pas nadat Konsept je contacteerde, kan je het verschuldigde bedrag storten op de Konseptrekening IBAN  BE56 3200 6929 8688  -  BIC  BBRUBEBB  en is je inschrijving definitief.

Leden Konsept:  45 €; niet-leden: 55 €  (Leden hebben voorrang)

Graag duidelijk vermelden voor wie je inschrijft